Tijdens Maartens’ leven en ook nog daarna zijn er meer verhalen in het Nederlands vertaald en in tijdschriften en kranten gepubliceerd dan we eerder wisten.
Mijn lijstje uit 1986 bevat tussen 1893 en 1977 achttien uitgaven in het Nederlands, waaronder ook poëzie en romans. Daarbij zijn slechts zes korte verhalen in de betekenis van short story.
De lijst die ik de afgelopen tijd heb samengesteld is aanmerkelijk langer en bevat eenendertig titels. Deels zijn er overlappingen, er zijn verhalen onder meerdere titels uitgegeven. Omdat ze apart verschenen, heb ik ze ook apart meegeteld. Daar kun je over twisten, maar ik vind het logisch. Zeker omdat uit leeservaring van de vertalingen van The Sin of Joost Avelingh’ en My Lady Nobody bleek, dat vertalers de tekst hier en daar naar hun hand zetten of gewoon gedeelten oversloegen. Of dat bij de verhalen ook gebeurde weten we niet. Of er meerdere vertalers aan het werk zijn geweest ook niet. Ik vind dat er genoeg reden is om de diverse vertalingen apart mee te tellen.
Maartens werd blijkbaar meer gelezen dan we dachten. De Belofte bijvoorbeeld werd 1x in Noord Holland, 1x in Friesland en 2x in Indië uitgegeven. Haar laatste woord verscheen in 1902 in De Telegraaf, en in 1902 in Soerabaja en in 1906 in Batavia. Wat opvalt is, dat er in Nederlands Indië verhalen verschenen in het Bataviaasch Nieuwsblad, het Soerabajasch Handelsblad en de Sumatra Post. Dat zullen couranten geweest zijn. Het Bataviaasch Nieuwsblad heeft een eigen pagina op de Nederlandse wikipedia, Het Soerabajasch Handelsblad op de Engelse. Het Soerabajasch Handelsblad richtte het Het damesweekblad voor Indië op, wat eerder een magazine zal zijn geweest. Je kunt je er alles bij voorstellen, niet alleen een Engelstalig lezerspubliek maar ook nederlanders overzee konden genieten van Maartens’ beschrijvingen van het reilen in en zeilen in voornamelijk Nederlandse milieus. Verhalen over thuis.
Daarnaast werden sommige verhalen meerdere keren gedrukt onder een andere titel. In Extremis verscheen bijvoorbeeld nog een keer met als titel Een Afscheid. Het verhaal All My Story uit 1899 werd vaker vertaald, het verscheen respectievelijk als Mijn eigen geschiedenis in 1899, als Mijn enige belevenis in 1977 en als De gebeurtenis van mijn leven rond 1927 (? ). Dat zijn vier titels voor een verhaal, wat zou kunnen duiden op vier verschillende vertalers, of op uitgevers die rechten ontduiken, en in ieder geval aangeeft dat het verhaal gewaardeerd werd.
A Question of Taste, vertaald als Een kwestie van Smaak, valt strikt genomen niet onder de definitie van een (kort) verhaal, al heb ik ‘m in deze lijst nu wel opgenomen. Het is te lang voor een short story, werd als feuilleton uitgegeven in Het Vaderland in 1893/1894 en is meer een novelle of korte roman. De Moeder is uitgegeven in Warendorff’ s Novellen bibliotheek en heb ik zelf nooit in kunnen zien. Ik tel haar daarom nu wel mee met de zes verhalen, maar het zou goed kunnen zijn dat dat uiteindelijk ook een novelle blijkt te zijn. In het engels telt het verhaal vijftig bladzijden, daarmee bevinden we ons precies op de grens van kort verhaal naar novelle, die immers tussen de vijftig en honderd bladzijden beslaat. In theorie kan een Engels origineel dus een novelle zijn en een Nederlandse vertaling een kort verhaal.
Eigenlijk is het jammer dat we de term short story gebruiken, uit de Engelse literatuurtheorie. Dat is er in de Nederlandse literatuur zo ingeslopen. Zou het zo kunnen zijn dat het verhaal in de negentiende eeuw niet binnen de theoretische kaders van de twintigste eeuwse literatuurtheorie valt? Dat lijkt mij een aannemelijke gedachte. Mijn geheugen laat me eerlijk gezegd in de steek op dit moment. Ik zal een aantekening maken nog eens in de literatuurtheorie te duiken, die wetenschap zal de afgelopen jaren ook niet stilgezeten hebben.
Wat schreef ik in 1986 zoal over de verhalen? Dat veel auteurs eerst verhalen schrijven en met de daarbij opgedane kennis en ervaring later overstappen naar het schrijven van romans. Bij Maartens ging dat precies andersom. Na de publicatie van zevental romans, na de uitgave van Her Memory, zette hij zich aan het schrijven van verhalen. Ik citeer:
“ Van Maanen zegt dat er een verschil is tussen de perfectie waarmee de romans en de verhalen geschreven zijn. Een verschil dat groter is dan gebruikelijk. De romans bij Maartens zijn geen lange verhalen, maar eerder een aaneenschakeling en dooreenvlechten van korte verhalen, knap of minder knap met elkaar verbonden. Maartens was zijn taak als romanschrijver, van het in handen hebben van alle lijnen in het verhaal, en de aandacht van de lezer door spanning vast te houden, niet volledig meester. Het verhaal kon Maartens, door zijn handelbaarheid en overzichtelijkheid beter hanteren.
Natuurlijk levert de techniek van het schrijven van een short story ook specifieke moeilijkheden op: “ Sketchy as the characters necessarily are, they must yet be drawn with just so much and subtle selection of detail, that they impress us real and finished human beings. The story must have its introduction, its climax, its crisis, its ‘ denouement’, just as well as any novel; and they must be skillfully distributed. Description and dialogue, action and thought, should be nicely weighted off. There must be dramatic interest, and a good quantity of it. The story should form a whole, yet leave food for information.”
Van Maanen schrijf, na een paar beroemde voorbeelden genoemd te hebben, dat de verhalen van Maartens bijna perfect zijn. Ze zijn heel direct, er is dramatische spanning en een goed dialoog, en een subtiele keuze van details, die met verbeeldingskracht zijn gekozen. Natuurlijk zijn niet alle verhalen even goed, maar de meeste geven levendige en interessante beelden van een bonte verzameling mensen. De beperkingen van het verhaal hebben er de auteur bovendien van weerhouden te veel te moraliseren vanuit zijn auctoriale positie. En één tekortkoming van zijn romans, het teveel aan personen en gebeurtenissen, is in zijn verhalen ook afwezig. “ (…) I am of opinion that in the narrow limitations of the short story Maarten Maartens moves with as much ease and grace, but with more descretion and self-control than in the novels. “
Het oordeel van R.L.Magne staat tegenover dat van Van Maanen. **) “ Men zou geneigd zijn te gelooven dat de aard van zijn talent, de fijnheid zijner analyse, de elegante soberheid zijner wijze van beschrijven Maarten Maartens voorbeschikten voor de Novelle en dat het overmatige in zijn compositie vanzelf verdwijnen moest in dit genre. Het is zonderling: juist in de Novelle beweegt hij zich niet gemakkelijk. Het is of hij een omvang van langere duur met zijn persoon nodig heeft om over al zijn vermogens de beschikking te krijgen. “
In Engeland, waar de short story een heel eigen traditie kent, vonden critici Maartens ‘ a master of the short story’ en ‘ A brilliant stylist, he brought the cult of the short story to somewhere near perfection, his English being beautifully crisp and powerfull. ***). “
Wat jij, u of ik nu van de korte verhalen vind(t), that is the question. Geeft het lezen plezier en ontspanning? Leren we er wat van? Bieden ze een moment van escape uit onze hectische 21ste eeuw? Uit onderzoek onder lezers is gebleken, dat iedere lezer onder het lezen van een verhaal of roman zijn eigen boek creëert op grond van bijvoorbeeld kennis, levenservaring, oplettendheid en smaak. De een valt voor een goede plot, de ander voor mooie zinnen. Voor mij is het gemakkelijk, ik ben het niet eens met Magne en herken me grotendeels in de beschrijving van Van Maanen. Van de meeste verhalen die ik las, genoot ik. Eerlijk gezegd niet zozeer van de vertalingen die nu oud zijn, wel van de meer recente. En zeker van de originelen in het Engels. Maartens was een goede verteller die lezers van nu boeien kan met zijn taalgebruik, zijn humor en de ethische kwesties die hij aanroert. Hoe meer lezers te vinden, dat is de vraag. Misschien wel via deze site?
Mocht jij/ u, lezer, direct zin krijgen in een fijn kort verhaal van Maarten Maartens….kijk eens op www.boekwinkeltjes.nl en zie daar een stuk of zes betaalbare uitgaven van Vrouwen die ik heb gekend uit 1977, een paar maal Six short stories en Novellen en verzen. Goede aanschaf, alvorens eventueel over te stappen op romans. Daarvan zie ik er alvast een staan, die zeer betaalbaar is, De zonde van Joost Avelingh. En van daar kan het avontuur dan weer verder gaan. Blijf ik alleen reizen, denkt u?
*) Van Maanen p 111 ev. , Agnes Licht p 39 ev.
**) R.L.Magne, Iets over de werken van wijlen Maarten Maartens, in: De Amsterdammer, 29 augustus. 1915.
***) citaat 1: Daily Mirror, 6 augustus 1915. Citaat 2: Daily Chronicle 6 augustus 1915.
Zuidlaren, oktober 2017.