Zomerreces: a short story a day èn Maartens tijdens de vakantie

A short story a day …over Maartens’ korte verhalen.
Over vakantie en hoe Maarten Maartens ook daar nog bij is.

Zomerreces, leest de oplettende beller als status als zij/hij me op mijn portable probeert te bereiken. Een mens is onderhevig aan het ritme van het jaar, wat betekent dat in de vakantieperiode andere dingen aandacht vragen dan in andere periodes van het jaar. Deze week liep dat reces ten einde en vind ik het aardig om met u, jullie, te delen wat zo’n zomerreces in kan houden voor zomaar een nieuwsgierige, lezende en vorsende dame uit Drenthe.

In de zon zitten bijvoorbeeld, en daarbij eens wat moderns lezen. Dit jaar werd dat: in de schaduw zitten, want het was heet in het zuiden van Frankrijk. Het leesvoer was veelal in het Frans, om me verder te bekwamen in die mooie taal en daar zeker ook van te genieten. Tijd met onze franse vrienden doorbrengen. Klussen in en om het huis doen daar. Om ruimte voor dat alles te voelen had ik daags voor ons vertrek mijn verhaal gepubliceerd over geboren worden in Amsterdam in 1858. Daarna wilde ik graag even vrij zijn van het lopende onderzoek. Ter verfrissing.

Maartens achterhaalde me, tot mijn verrassing! Op het terras in het dorp waar we zo graag komen, werden we aangesproken door een man in T-shirt. Op dat T-shirt de tekst: I love reading books. Hé wat leuk, ik hou ook van lezen! Vertel! En de man schuift aan, er komt een gesprek. Even later zitten we aan een grote tafel met zijn hele familie, ouders van 87, hij en zijn vrouw jonger dan wij en hun twee kinderen in de middelbare schoolleeftijd. Het blijkt een Poolse familie uit Warsaw te zijn, waarvan de ouders meer dan 50 jaar geleden een ruïne kochten in hetzelfde gehucht waar mijn ouders 36 jaar geleden ook een ruïne kochten. Vakantiespreiding en levensloop hadden ons nog niet eerder aan één tafel samengebracht.
Deze eerste ontmoeting werd het begin van veel gezelligheid en het delen van levensverhalen. Met een aardig staartje: zij bleek historica. En ziet er in het geheel niet tegenop om voor ons, op vrije momenten, eens online in de archieven van Meseritz te duiken om te kijken of er nog wat te vinden is over de grootouders van onze schrijver van vaderskant, Bertha Wollstein en Isaäc Levin Schwartz, wier zoon zo ver naar het westen reisde en door zijn zes kinderen een dynastie stichtte. Mocht er uit deze vriendendienst iets moois voortkomen, dan zal ik dat uiteraard in een stukje verwerken.

En toen waren we weer thuis in Nederland. De bloementuin ontploft, de sla doorgeschoten, logees op komst, verjaardagen en bezoek op de rol. Ons dorp in het noorden vol zomergasten. Ik kreeg ook gasten, familie van Maarten Maartens! Als ik nou iets niet verzonnen had, toen mijn nieuwsgierigheid en leeslust me weer op het pad van Maartens brachten, dan is het dat ik zijn familie zou gaan ontmoeten. En dat het zo leuk is om zijn familie te ontmoeten. Het zijn allemaal nazaten van Carl Schwartz en Maria Dorothea Saphir of Cornelia van Vollenhoven. De zes kinderen uit deze twee huwelijken kregen niet allemaal kinderen, maar de familiestamboom is groot en boeiend, als een uitwaaierend rabarberblad. Carl Schwartz’  nazaten brachten paperassen, fotoalbums en verhalen mee. Het werden bezoekjes met informatie en roerende momenten, waarin de aard van Josua/ Joost van der Poorten Schwartz binnen zijn familie me weer een beetje duidelijker werd. En ook de rol die Zonheuvel speelde, het landhuis cq kasteeltje dat hij liet bouwen bij Doorn,  en dat nog lang na zijn verscheiden een rol zou blijven spelen voor deze extended family. Ik kon weer wat puzzelstukjes leggen in die legpuzzel die de biografie van Maartens voor mij is geworden.

 

Ondertussen begon ik rustige uren in mijn studeerkamer te missen, maar de tijd was nog niet rijp om de studie echt weer op te pakken. Dus besloot ik tot een fijn vakantieproject: a short story a day. It did keep the doctor away, maar dat zal toeval zijn. Het bleek een fijne formule te zijn.

De ene dag las ik over de problemen van een jonge dominee en zijn trouwe vriend, de labrador Nero (in de franse vertaling, die ik ook las: Néron) met de aan hem toevertrouwde gemeente (The Minister’s Dog, en Le Chien du Pasteur). Een andere dag over het huwelijksaanzoek dat een jonge vrouw ontvangt van een rijke amerikaan. Ze kan via dat huwelijk haar vader redden van een bankroet, maar houdt eigenlijk van haar neef die zich laat verleiden tot oprechte uitspraken. In de vijf minuten waarin hij zijn verklaring doet, zit een leven van onvermogen, sociale codes en liefde gevat ( Five Minutes’ Conversation). Over een andere jonge vrouw die een huis in brand steekt, daarvoor een jaar gevangenisstraf krijgt en zo de liefde wint van een uitvinder, want zij maakt het hem mogelijk zijn droom te leven. (The fire of love). Ik lees (over) John, een intelligente jonge vrouw met meer kwaliteit in haar pink dan haar broers in hun achterend. Ze weet het bedrijf van hun vader in de lucht te houden, de heren strijken met de eer. Ik lees over een moeder die haar kwetsbare, zieke zoon weggeeft aan een rijke eenzame dame, in de hoop hem zo een beter leven te kunnen geven. (Nobody’s Child; A twentieth century fairy-tale). Het wordt je als lezer helder dat familie zijn ook een keuze is en niet alleen een biologisch feit. Een sprookje noemde Maartens het, vanwege de moraal in het verhaal is het een sprookje met een bijbels tintje.

Onder het lezen komen veel van Maartens’ thema’ s voorbij. Om er in willekeurige volgorde een paar te noemen….. Religie die meer vorm dan inhoud is. De sterke maar ondergeschoven positie van de vrouw. Het verstandshuwelijk. De relatie tussen man en vrouw. De medische wetenschap met haar dwalingen en ontwikkelingen. Armoede en rijkdom, fysiek en moreel. Juridische verwikkelingen die met eerlijke rechtspraak en rechtvaardigheid weinig van doen hebben. Familiebanden met hun verantwoordelijkheden, vreugde en verdriet.
Boerenstand, middenstand en gegoede milieus vinden een plek in deze verhalen, waarin in feite het mens zijn centraal staat. De keuzes en mogelijkheden, de morele gevolgen van een keuze, de noodzaak om zich te schikken in dat wat met de vastliggende sociale orde de mogelijkheden zijn voor een individu in een wereld van zuilen, hiërarchie en sociale ongelijkheid. Natuurbeschrijvingen kunnen zo beeldend zijn, vooral in de boerenverhalen, dat de natuur een personage in het verhaal lijkt te worden.
Krijg je ook zin om mee te lezen? Het lezen geeft je een inkijkje in het Europa van rond 1900, met de vertelkracht vol humor en menselijkheid die juist Maartens’ verhalen bijzonder maken . Het zijn, ondanks de sociaal hoge en adelijke milieus die de boventoon voeren, vooral verhalen over mens zijn. Over wat mensen beweegt en drijft, deels in een wereld van mooie jurken, dure sieraden, luxe hotels en mondaine genoegens.
Op dit moment is de status van mijn onderzoek en het vertellen erover nog niet zo, dat het zin heeft om verhalen te gaan bespreken in hun individuele staat van zijn. Ander, meer basaal werk, gaat nog voor. Maar wie weet, in de loop van de tijd, ontstaat die ruimte er wel? Daarvoor moeten ze in ieder geval weer beter bereikbaar zijn voor het publiek. Ook het publiek dat Nederlands leest.

 

     
Hoe zijn en waren de short stories bereikbaar voor lezers? Maartens’ verhalen werden in zijn eigen tijd in vier bundels gepubliceerd.  Voordat ze gebundeld werden, wat maar 63 van de 100 korte verhalen overkwam, verschenen ze in losse of gebundelde tijdschriften, periodieken en magazines gepubliceerd in de UK of US, zoals bijvoorbeeld Scribner’s Magazine, Temple Bar (van zijn uitgever George Bentley) en The Illustrated London News. En soms in andere landen, ik vond bijvoorbeeld een aantal verhalen  in Franse tijdschriften, de Revue Bleue en Cosmopolitain. In die losse vorm waren ze heel populair, er was een enorm lezerspubliek ontstaan in de laatste decennia van de negentiende eeuw. En dat was voortdurend op zoek naar leesvoer. Hoe dat kwam?

De installatie van betere verlichting in huizen speelde een grote rol, lezen bij gaslicht gaat nou eenmaal een stuk makkelijker dan bij kaarslicht. *) Maar ook een groter publiek dat toegang had gekregen tot onderwijs en dus überhaupt kon lezen, de voortschrijdende mechanisatie van het drukproces, het feit dat meer mensen meer vrije tijd kregen om te kunnen lezen zorgden voor een enorme groei in de uitgaven van voor de massa geproduceerde fictie. **) Jarenlang was de vraag naar korte verhalen enorm en schijnbaar onuitputtelijk. Gek genoeg gold dat niet voor diezelfde verhalen, als ze gebundeld verschenen. Het waren juist de magazines, de tijdschriften waar men verzot op was. Ook voor Maartens’ bundels gold, dat ze niet zo makkelijk en goed verkocht werden. Ze zijn (daarom?) op de tweedehands en antiquarische markt vrij schaars.

Voor de lezer van nu is het zo, dat romans van Maartens in iBooks en als ePub voor weinig geld te downloaden. Maar de bundels verhalen is de eer van deze vorm van publiceren nog niet gegund. hieronder zal ik vertellen om welke bundels het gaat en hoe je nu eventueel een verhalenbundel aan kunt schaffen.

In het Engels verschenen vier verhalenbundels in Maartens’ eigen tijd. Zelfs de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag heeft alleen My Poor Relations in bezit. Onbegrijpelijk, wat mij betreft. Lenen in een bibliotheek is dus niet echt aan de orde.

Deze bundels verschenen in het engelse taalgebied:
Women I have known uit 1901, met 12 short stories.

– My poor relations, stories of Dutch peasant life uit 1903, met 14 short stories.

– The woman’s victory uit 1905 (deze bundel is in reprint onderweg naar mij, ik heb nog niet eerder een exemplaar in handen gehad en ben benieuwd!)

Brothers All, more stories of peasant life uit 1906, met 15 short stories.

Deze verhalen verschenen vertaald in het Nederlands:

Een kwestie van smaak, feuilleton in Het Vaderland van 3/4 december 1893 t/m 17 januari 1894. Vertaling door Cora.

Lord Venetia, feuilleton in Het Leeskabinet van februari 1899

Het diner, feuilleton in Het Vaderland van 7/8, 9 en 10 januari 1900

– Lied van liefde, in Europa, februari 1902

– De Moeder, in 1908. vertaald door Hajem, bij Warendorff’s Novellen Bibliotheek no.208.

– Sic Transit, in de Haagsche Post van 1 januari 1916, en

– Diamanten in Wereldkroniek op 21 januari 1926, beide postuum.

Vanzelfsprekend verdienen de vertaalde verhalen een inhoudelijke review, op zichzelf en in relatie tot het engelse origineel. Helaas voert dat op dit moment wat te ver. Het is geschikter om daar te zijner tijd een apart artikel aan te wijden.

Voor wie niet per se een origineel in handen hoeft te hebben, maar wel de sfeer graag proeft van typografie, een enkele aantekening, omkrullende bladzijden en dergelijke, heeft de moderne tijd de zogenaamde reprints uitgevonden. Via onder andere Bookdepository punt co punt uk, bestel je eenvoudig een herdruk van een van deze bundels. Of van een van Maartens’ romans. Ze zijn goed verzorgd en betaalbaar in paperback, wat natuurlijk fijn is.

Gelukkig zijn er ook een paar ouderwetse of meer eigentijdse mogelijkheden voor het lezen van de verhalen, die via het tweedehands circuit nog goed te vinden zijn.

-er zijn 2 vertaalde verhalen opgenomen in het door dr.M.A.Schwartz uitgegeven Novellen en verzen, bij Bosch & Keuning in Baarn. (zj), namelijk De Belofte (The Promise) en De Gebeurtenis van mijn leven (All my story). Dit boekje wordt regelmatig 2e hands te koop aangeboden.

-in Six Short Stories bracht Meulenhoff ca.1930 6 verhalen, die geannoteerd zijn door Dr.W.van Maanen, die in dat jaar promoveerde op Maartens. Het gaat om The Summer Christmas, The Marseillaise, The Minister’s Dog, John, The Death-Way en All my story. Ook dit bundeltje wordt regelmatig 2e hands aangeboden.

 

 

-In 1977 verscheen bij Meulenhoff Vrouwen die ik heb gekend, waarin 7 verhalen uit de Engelse bundel van 12 short stories vertaald zijn. Fijne verhalen in een mooie vertaling van Elizabeth Stortenbeker: Jan, Onze nicht Sonja, ‘Miss’, De Dodenweg, Bidden, Mijn enige belevenis en De Ring.  Op marktplaats of boekwinkeltjes betaal je maar weinig voor deze mooie verhalen.

-in 2015 verscheen in Doorn, door de Stichting Maarten Maartens, een bundel nog niet eerder in een bundel gepubliceerde verhalen met een inleiding van Bouwe Postmus, At home and abroad, stories of love. Het zijn er 31 en wat mij betreft zijn er weer parels bij. Verhalen die je niet loslaten, nadat je het boek hebt weggelegd. Zodat je het lezen van een volgend verhaal even uitstelt. Zodat één per dag een mooi concept blijkt. Omdat ze zo vol humor zijn, zoals The Comedy They Played Out, waarin een verarmde dame op slinkse wijze een aardige man weet te strikken. Om een ontmoeting met Josephine Koperding in The Book-Keeper, eenzaam en lief en naïef, met haar chagrijnige oude vader en stille blije liefde voor een boekhouder, een liefde die haar dagen kleurt. En ik, lezer, weet dat liefde blind is, want de boekhouder is een leegloper. En door Josephine denk ik dan weer aan John, die net als Josephine ongezien door de buitenwereld het bedrijf van haar vader drijft, daar waar de boekhouder te weinig kwaliteit heeft om dat te doen.

Omdat ik zelf beter zicht wilde krijgen in de hoeveelheid korte verhalen, waar en hoe en wanneer ze gepubliceerd zijn, las ik in eerste instantie de inleiding van Bouwe Postmus bij At home and abroad. Het is de meest recente publicatie van een man die Maartens’ werk goed kent, en dus een waardevolle introductie. De publicatiegeschiedenis en thematiek van de verhalen komt erin aan de orde, veel uitgebreider dan ik hier op deze plek beschrijf. Voor u/jou een waardevol vervolg na deze introductie!

Daarnaast lees ik mijn verjaardagscadeau, Bill Brysons Een huis vol, een prachtig cadeau voor wie interesse heeft in hoe de hele wereldgeschiedenis uiteindelijk in onze huizen terecht komt. En hoe het kwam dat in Maartens’ tijd ineens zo ongelofelijk veel leeshonger was ontstaan, waardoor zijn korte verhalen gretig aftrek vonden bij een groot Engelstalig publiek. Letterlijk, doordat er licht kwam om bij te lezen.

Daarnaast zette ik mezelf aan het maken van een bibliografie van short stories. Want op vakantie in Frankrijk of op het wereldwijde web vond ik wel eens wat, zo een short story die niet op de bekende lijsten stond. En dat maakt nieuwsgierig. Die bibliografie zal ik over een poosje ook publiceren op dit blog. Niet omdat hij perfect is, wel omdat er aanvullingen in staan op de bekende en bestaande bibliografieën van Ada van der Poorten Schwartz in The Letters, W.van Maanen en Hendrik Breuls in hun dissertaties,  en de informatie op wikipedia en maartenmaartens.nl.  En zo worden we op den duur samen een stuk vollediger!

Tot zover gaat op dit moment mijn verhaal over de short stories van Maarten Maartens. Ik denk oprecht dat het gemakkelijker zal zijn een nieuw lezerspubliek te vinden voor de korte verhalen, dan voor de romans. In zo’n kort verhaal zit dezelfde typische Maartenssfeer, maar het lezen duurt nu eenmaal, tja, niet zo vreeslijk lang. De meeste romans zijn nogal aan de maat voor lezers van vandaag. Dat maakt de korte verhalen ook geschikt, behalve voor de meer gehaaste moderne mens die zijn weg in een overvloed van informatie dient te vinden, voor studenten en scholieren. In een notendop krijgt een jong mens zo het hele pakket dat een 19e eeuws verhaal boeiend maakt.

Mevrouw B, Zuidlaren, 19-29 augustus 2017

 

gebruikte bronnen, behalve de short stories zelf:

De openingsfoto is van het verhaal Princesse! dat verscheen in The illustrated London News no.3244, Saturday, June 22, 1901, p891-894, illustrated by A. Forestier. Ook verscheen het in Some women I have known, London, Heinemann, 1901, p55. 

*) Bill Bryson, Een huis vol. Een geïllustreerde editie van het dagelijks leven. Vertaald door Inge Kok en Peter Diderich. uitgeverij Atlas Contact, 5e geïllustreerde druk 2013. isbn 978 90 450 2525 4

**) De inleiding van Bouwe Postmus in: Maarten Maartens, At Home And Abroad, stories of love. With an introduction by Bouwe Postmus. Doorn, Stichting Maarten Maartens 2015. isbn 978 90 9029026 3