Ik ben ontdaan. Simpelweg ontdaan. Het is nu maandagmiddag, een middag waarop ik normaal veel werk in huis doe, om later in de week de ruimte te hebben me aan andere taken te wijden. Normaal sta ik dus was te vouwen, doe boodschappen of maak de keuken schoon. Nu niet. Nu zit ik hier in mijn studeerkamer te schrijven. De gordijnen dicht, het geluid van een knappend houtvuur. Buiten is het al donker en herfstig vochtig en koud, binnen is het gezellig. 

De afgelopen nacht werd ik om vier uur wakker, dat gebeurt me gelukkig niet vaak. Ik dronk wat water, aaide de hond en de kat en kroop weer terug in mijn warme bed. Toen lag ik daar, op mijn rug naar het plafond te kijken en dacht, helemaal helder: de naam Schwartz vertelt dat je van joodse afkomst bent. Wat vertelt mijn eigen naam? Ik weet dat mijn vader zich in de geschiedenis van onze familie had verdiept en de stamboom had kunnen uitpluizen tot ongeveer 1820, toen Willem Licht in Rozendaal (bij Arnhem) een papiermolen begon of overnam.  De eerste Willem Licht werd geregistreerd in Rozendaal in 1820, zijn zoon Willem werd er geboren in 1844. Gerrit Jan Licht (om het verhaal niet te lang te maken) werd er geboren in 1862, op 9 september. En Gerrit Jan zou in 1930 opa worden van mijn vader, Gerrit Dirk. Vanwege de familiegeschiedenis die terug te voeren was op de eerste Willem woonden we in Rozendaal bij Arnhem en daar ben ik opgegroeid. Samen met mijn  broer en zus. Het lijkt waarschijnlijk dat de eerste Willem uit Soeren kwam, nu Laag-Soeren, bij Rheden. Maar daar loopt het spoor vooralsnog dood.

 geboorteakte van Gerrit Jan Licht, mijn vaders opa. 

De namen Schwartz en Licht, die lijken een beetje op elkaar, toch? Donker en licht. Zwart en wit, yin en yang, dag en nacht. Complementair. Een zelfde soort naam. Ik ken Licht niet als joodse naam en heb nooit gehoord van joodse wortels in onze familiegeschiedenis. Na 1850 zijn echtelieden waarvan de achternaam van de man Licht was en een voorouder van mijn vader, mij, mijn zus en broer protestant. Dat waren de meeste mensen op de Veluwe, dus daar is niks geks aan. Een enkel huwelijk was gemengd en dan werden de meisjes opgevoed in de kerk van de moeder en de jongens in de kerk van de vader. Dat werd tenminste genoteerd, of het in de praktijk ook gebeurde is natuurlijk de vraag. Hoewel de strakkeren in de leer vonden: ‘ twee geloven op een kussen, daar slaapt de duivel tussen’, in de praktijk werd de thee niet zo heet gedronken als die werd ingeschonken. Dat weet ik, want ik trouwde zelf met een katholieke jongen en kreeg tijdens de voorbereiding van die dag commentaar binnen de familie. 

Nou had ik van alles te doen vandaag dat mijn aandacht echt vroeg, toch lukte het me om tussendoor wat op te zoeken, zo af en toe. Even googelen tijdens een snelle lunch, en dan tijdens een rit naar de dierenarts en wandeling met de hond kauwen op de gevonden informatie. En dan nu: dit alles opschrijven. 

Eerder, vooral kort na het overlijden van mijn vader in 2015, zocht ik naar informatie over voorvaders in archieven in Gelderland. Online. En ik vond van alles. Adressen, beroepen, doodgeboren baby’s, jong gestorven moeders, graven op stille kerkhoven. Een laat huwelijk en ook iedereen die ik gekend heb.  Mijn grootouders, hun siblings, de plekken waar ze woonden. Dit alles had een directe connectie met de stamboom van de families van mijn ouders. Van mijn vader, Gerrit Dirk Licht, wiens achternaam ik draag als geboortenaam. En van mijn moeder, Ineke Botter, wiens achternaam ik niet draag, omdat dat in mijn jeugd niet gebruikelijk was als kind van getrouwde ouders.

Nooit eerder had ik als zoekopdracht ingetypt: herkomst familie Licht. Er kwam direct van alles naar boven. Teveel pagina’s om nu direct goed te lezen, te meer daar  verder zoeken via genealogische sites na een aantal keren klikken vraagt om een lidmaatschap. Maar een aantal grote lijnen tekenden zich wel direct af. Daar waren een hoop sterfjaren tijdens de jaren van WOII. Met plaats van overlijden: Auschwitz-Birkenau en meer van dit soort gruwelijke plaatsen. En er waren de geboorte- of leefplaatsen en gebieden, die grofweg te verdelen waren in: Pruisisch Polen,  Berlijn, het Rijnland, de Elzas (en andere grensgebieden tussen Duitsland en Frankrijk), de regio Nîmes- Rodez in Frankrijk, en Nederland met Amsterdam en Noord-Holland als grootste hits. Overzee zijn ze ook: in de VS. 

Drie keer klikken mocht gratis, dus ik zocht verder bij een Isaac Licht uit Thionville die in 1943 in Auschwitz was vermoord. En ja, hij was een jood. Nog 2 keer klikken: opnieuw raak. Ik vond een joodse familie Licht in Kepno, Polen. De naam Licht kan dus duiden op joodse wortels. Er blijkt ook een Amsterdamse tak, die afstamt van een man uit Bern, die protestant was en wiens nazaten voor vele Lichten in het Noord-Hollandse zorgde. En nog heel veel meer Lichten van wie ik me het bestaan niet bewust was. Het drong stevig tot me door dat mijn jeugd, die zeer gekleurd was door de ervaringen van mijn ouders en grootouders tijdens WOII en de plek die hun verhalen in ons gezin innamen, nog een extra lading kon krijgen. Die van heel verre familie die in de kampen was gestorven. Echt heel verre, want je moet veel generaties terug voordat je misschien uitkomt bij mensen die voorouders waren van de papiermolenaars op de Veluwe. Maar toch. Als mens ervaar je logischerwijs compassie met alle slachtoffers van het naziregime. Het idee dat daar mensen bij waren die dezelfde achternaam droegen als ik nu, in 2020, maakt de lading toch nog net weer ietsje anders. 

Lopen met de hond kan verrassende dingen opleveren. Ik liet hem uit na ons bezoek bij de dierenarts, waar de arts zich ontfermde over een nare oorontsteking. Je denkt al lopend dat je nergens aan denkt. Nou ja, wel ergens aan… .aan de pijn die de hond heeft, echt rot. Aan de rekening, die niet fijn is en plannen dwarsboomt, maar natuurlijk gaat een dier dat lijdt voor. En dan ineens: jeetje, zou er een Licht, of een familie Licht, in Meseritz hebben gewoond? In de tijd van de ouders van Solomon / Carl Schwartz, die de vader van Jozua Schwartz zou worden? Bizar, maar ja, je denkt het toch. 

En nu ben ik dus ontdaan. Want een klein beetje klikken op het www bracht me bij het Bürgerbuch Meseritz 1731- 1851. Jozua’s vader Carl werd er geboren in 1817.  Ik vind Isaac Levin Schwartz, Kaufmann, geb. 4.2.1797. Is geb. geboren? Dat lijkt me een jonge vader. De rest van de informatie is helaas slecht leesbaar op de zeer verkorte informatie die ik via Google Books gratis in kan zien. Maar het boek bevat lijsten nieuw ingekomenen, namen van nieuwe bewoners in de stad Meseritz. Het kan ook zijn dat hij toen in Meseritz aankwam en zich vestigde als koopman?  

Het personenregister uit het Bürgerboek geeft het heel duidelijk: een rij namen van Aberling tot Zukowski. Helaas zonder veel verdere andere informatie, omdat daarmee het auteursrecht van deze uitgave geschonden zou worden. Eigenlijk is het een vrij recente uitgave, gezien in het licht van de geschiedenis die zo groot is: het boek werd in 1981 uitgegeven door  het J.G. Herder-Institut en is geschreven door Konrad Rittershausen en Hans Jockisch. Ook helaas: het gaat natuurlijk over een hele ruime periode, honderdtwintig jaar. De vraag die kriebelt: zal ik het aanschaffen? Wie weet wat erin te vinden is? Mijn gezonde en niet nieuwsgierige kant zegt: ben je gek, je geeft toch geen €35 uit aan dit tweedehands boek met verzending uit Duitsland, wie weet vind je alleen een lijstje namen en niks meer?!

Ze staan er allebei. De naam Schwartz, die de auteur droeg waar ik in mijn vrije tijd aandacht aan besteed. En de naam Licht, die ik kreeg van mijn vader en hij van de zijne. Op zijn zachtst gezegd: een bijzonder treffen, die twee namen zo in hetzelfde bestand. 

Wat betekent het? Niks. Nu nog niks. Het betekent vooral dat mijn fantasie op hol sloeg en ik een verband zag dat er hoogstwaarschijnlijk niet eens is. We weten nog niet of dit dezelfde Schwartz is als de opa van Maarten Maartens. En we weten ook niet of deze Licht iets met mij te maken kan hebben. In het beste geval stam ik af van een tak die naar Nederland is getrokken in tijden van honger en armoe of godsdienstgedoe. Een jood die een protestants meisje trouwde en papier maakte in een molen in Soeren. En toen kinderen kreeg, die vaderjoden waren. En zoals we weten, ervaren de meeste vaderjoden hun herkomst anders dan joden die volgens de Halacha, de Joodse wet, bij het volk horen; de joden met twee joodse ouders of een joodse moeder. 

Laat ik toch maar eens gaan speuren naar dat boek. Wie weet kan ik het ergens inzien? Want zeg nou zelf. We zijn als mensen hoe dan ook met elkaar verbonden, en vaak veel meer dan we zelf in eerste instantie door hebben. Dat merk je in het klein, bijvoorbeeld op een feestje, waar je iemand leert kennen die later in de verte familie blijkt te zijn of nu woont in het huis waarin jij geboren bent of bevriend is met een goede vriendin of tante. Die dingen gebeuren. Dat kan ook in het groot, toch?

Het zou ons misschien wat antwoorden kunnen geven. Net zoals een reis naar Meseritz, in het na- Corona tijdperk. Het lijkt me boeiend om daar eens rond te kijken en toegang tot archieven van burgerlijke stand en synagoge te krijgen. En dan nu niet alleen meer voor Jozua Schwartz en zijn voorouders. Ook voor mezelf en mijn familie. Dat lijkt nu vooral een fantasievol idee van een overspannen slapeloze, wie weet blijkt er in de toekomst toch meer aan de hand te zijn? We gaan het zien, of een reis naar het oude keizerrijk Pruisen een keer tot de mogelijkheden behoort. 

*) K.Rittershausen en H.Jockisch, Das Bürgerbuch von Meseritz 1731- 1851. Marburg/ Lahn, 1981. Helaas alleen nog de paar pagina’s die via Google Books beschikbaar zijn.