Op de Zonheuvel in Doorn, tegenwoordig het Maarten Maartenshuis, is nog steeds de bibliotheek van de schrijver. De plek waar hij zich dagelijks terugtrok om zijn verhalen en romans te schrijven. In zijn laatste jaren ook poëzie. Of te lezen. Misschien wel eens stiekem een dutje te doen? (Dit is fantasie, dat spreekt voor zich). Met butler Willem te bespreken wat er nodig was voor huis en tuin. Zijn dochter les te geven. Brieven te schrijven aan zijn vele vrienden her en der. (Het was de eeuw van het brieven schrijven en de postbode kwam daags een paar keer langs om kranten, kattebelletjes, zakelijke post of epistels op te halen en bezorgen.) In die bibliotheek, die volgens afspraak door de eigenaren van het pand in stand moet worden gehouden, vinden we de boekencollectie van Maartens. Boeken van andere auteurs. Zijn eigen werk. Gek genoeg, toen ik de bibliotheek bezocht in 1986, niet al zijn eigen werk. En knipselverzamelingen met reviews op zijn romans, verhalen en leven als auteur.

Gefluister in de wandelgangen verhaalt helaas over schending van die afspraak in het verleden. Over een bestuur dat het niet zo nauw nam en een antiquaar naar binnen loodste, die met het een en ander onder de arm vertrok. Pogingen om de meegenomen schatten terug te vinden strandden. Dat zijn treurige verhalen. Als je als bezoeker de bibliotheek binnen komt, zie je er gelukkig niet veel van. De vele leren banden met meesterwerken staan rustig op de planken en zien er verzorgd uit. Hendrik Breuls, die promoveerde op Maartens’ romans  *), schijnt liefdevol bezig te zijn geweest met het met leervet verzorgen van de leren banden. Zo gaat dat, allebei komt voor waar het de nalatenschap van een auteur betreft. Van liefdevolle zorg tot hebberigheid en laksheid en over beide werd gefluisterd in de wandelgangen. Of deze fluisteringen ook feiten zijn, dat is mij niet bekend.

   oudere foto’s van de bibliotheek  in: Maarten Maartens en het Maarten Maartenshuis, Th.M.Gorissen. Doorn 1992.

Hoe anders is de situatie in Drenthe! Daar leeft uw vertelster opnieuw met de schrijver Maartens in haar vrije uren. Haar bibliotheek is deels in de woonkamer, vele gevulde planken laten zien dat het lezen van literatuur een studie èn een vak was. De modernere Nederlandse literatuur is ruim vertegenwoordigd, wat direct te maken heeft met de mondelingen literatuur die leerlingen moesten doen in hun eindexamenjaar en de voorbereidingen die je daar als docent voor treft.

Naast de woonkamer bevindt zich een studeerkamer, waarin drie open boekenkasten staan. Een daarvan vult zich gestaag met gevonden schatten in virtuele en fysieke antiquariaten: romans, verhalen en (gebundelde) tijdschriften. Allemaal primair werk, door Maartens geschreven. Een tweede kast is eerst half leeg gehaald en die ontstane ruimte vult zich met secundaire literatuur. Een plank met wat geschreven is over literatuur en leven in de negentiende eeuw. Een plank met wat tijdgenoten schreven. En een plank met wat auteurs uit onze tijd zich verbeelden over de tweede helft van de negentiende eeuw, meestal na grondige studie. Het spreekt voor zich, dat voor het opduikelen van interessante bronnen gelezen wordt, geluisterd en opgelet. Tijdens gesprekken, tijdens documentaires, tijdens het af en toe een poosje puzzelen op de desktop, altijd eigenlijk. Altijd is er die extra antenne: heb ik hier nog wat aan? Kan ik ervan leren? Maakt deze kennis, dit verhaal, deze auteur het beeld completer? Het maakt de studie die ik oppakte omvangrijk. Op dit moment is dat alleen maar heerlijk.

 

Er is ook nog een ander soort puzzelen: het prutsen aan de bibliografie. Want tijdens de speurtochten die ik in mijn koffiepauze onderneem, stuit ik soms op interessante uitgaven van Maartens’ werk. Vervolgens check ik de bibliografieën die er nu zijn……. en zie…. soms niks! Een vreugdevolle spanning neemt dan bezit van me en ik kan het niet helpen, maar moet die roman, dat verhaal of die bundel beslist toevoegen aan mijn bescheiden kast. Het kan niet anders. Het is leuk, het is fijn. Het is verzameldrift.

Maar ja, op de koffie kwam ik ook, toen ik eens wat in  Canada kocht. Dan betaal je niet alleen een dikke prijs voor het werk, want in de VS en Canada wordt Maartens’ werk nu meer gewaardeerd dan in Europa en is dus duurder. Je betaalt ook goed voor het verzenden en als de postbode dan uiteindelijk na een paar weken bij je op de stoep staat: kassa! Invoerrechten. Ik moest dus opnieuw met mezelf aan tafel om af te spreken wat mijn budget mag zijn. Dat is logisch, wij zijn hier niet zo rijk als de auteur die ik bewonder. En ondertussen ben ik blij met een zeldzame uitgave van Lis Doris, die nog ontbrak. Dat dan ook wel weer. En ondertussen groeide ook de wens om tussen de bedrijven door nieuwe vondsten aan de groeiende bibliografie toe te voegen. Lijsten te maken. Meer kloppende lijsten.

lijst vertaalde romans en verhalen in het Nederlands zoals in 1986 opgenomen in de doctoraalscriptie Maarten Maartens’ Roem. 

Welke officiële bibliografieën zijn er? Dat zijn er een paar. Hieronder het lijstje met wat opmerkingen erbij, die niet zo wetenschappelijk zijn, maar wel waar.

• In 1928 promoveerde W.van Maanen met de dissertatie Maarten Maartens, Poet and Novelist. Groningen, P.Noordhoff. De daarin opgenomen bibliografie is niet volledig.
• In 1930 publiceerde Maartens’ dochter Ada The Letters, een door haar gedane keuze uit brieven van en aan Maartens, waarin een bibliografie was opgenomen. Die verschilt op punten met die uit 1928, wat op zich interessant is, zo kort nadien. The Letters of Maarten Maartens, edited by his daughter. With a preface by Sir Arthur Quilller-Couch and a Memoir by Norreys Jephson O’Connor. London, Constable, 1930.
• Dan is het een poosje rustig rond de literatuurlijsten. Een jaar of 50.
• Hendrik Breuls komt in 1984 met een doctoraalscriptie: Hendrik Breuls, Author in double exile: the literary appreciation of Maarten Maartens. Universität Regensburg, juni 1984. Die heb ik in 1986 in kunnen zien, helaas heb ik er geen aantekeningen van bewaard of een exemplaar op zolder teruggevonden.
• Ook in 1984 verschijnt de doctoraalscriptie van Theo Daselaar, The Sad Successful Literary Life of Maarten Maartens, Master’s thesis 1984. Het is een mooie titel voor een geschrift van 100 pagina’s. Het doet me glimlachen, met 100 bladzijden kwam ik echt niet weg in Nijmegen. Natuurlijk gaat het om de kwaliteit, dat spreekt voor zich. In mijn aantekeningen uit 1986 zie ik niets over een goede bibliografie, terwijl ik toen al wist dat dit een sensitief punt was.
• In 1986 maakte de studente Agnes Licht een nieuwe bibliografie in haar afstudeerscriptie  Maarten Maartens’ Roem. Een onderzoek naar leven en werk van Maartens, zijn visie op de Nederlandse maatschappij en de literaire kritiek in Nederland. Een doctoraalscriptie voor 19de-eeuwse letterkunde. KUN, instituut Nederlands, augustus 1986. Omdat het een doctoraalscriptie betreft is die niet openbaar gemaakt. Zij deed een poging een betere bibliografie samen te stellen met de middelen die er toen waren en binnen het bestek van een afstudeerscriptie.
• in september 2005  verschijnt in Dresden A Comparative Evaluation of Selected Prose by Maarten Maartens, de dissertatie van Hendrik Breuls waarmee hij doctor in de filosofie wordt. Helaas is in deze recente uitgave de bibliografie ook niet volledig. Ik kan op deze plek niet precies de vinger leggen op details, zeker niet waar het de Duitse of engelstalige uitgaven betreft. Dat voert te ver. Maar als ik kijk naar het lijstje met Nederlandse uitgaven, dan spijt het me te zien dat mijn aanvullingen uit 1984 niet zijn overgenomen. Er mist teveel. Het is deze bibliografie die me vooral de kriebels geeft en de wens om te werken aan een meer volledige bibliografie.
• De site www.maartenmaartens.nl bevat een lijst met werken van Maartens, die een introductie is voor de geïnteresseerde lezer.
• Wikipedia heeft een ingang Maarten Maartens, met een bibliografie.
• De laatste twee zijn onvolledig, maar ik denk niet dat er iemand is die verwacht op deze plekken een volledige te vinden. De sites geven meen ik een introductie, die kan vanuit de aard der zaak niet volledig zijn.
• Op www.schrijversinfo.nl staat een bibliografie die niet volledig is en zo niet genoemd wordt, maar al aardig vollediger is.
• Alle hierboven genoemde lijsten van primair werk zijn dus bepaald niet het ultieme exemplaar, wat simpel speurwerk schiet er gemakkelijk een gat in. Je kent dat wel: fouten van de een worden klakkeloos overgenomen door de ander, gegevens worden niet gecheckt, of zijn domweg onvolledig. Daarom zit ik met enige regelmaat, zie de titel hierboven, te puzzelen aan de bibliografie. Ter afwisseling is dat een leuk karwij. Waarbij ik deels vreugdevol ben, vooral bij een fijne vondst. Deels zo trouw en accuraat mogelijk, als ik aan mijn lijstjes werk. En deels nogal ontmoedigd, omdat ik me afvraag hoe ik deze enorme klus ga klaren. En of ik dat wel kan doen.

Gelukkig bleek ik er niet alleen voor te staan! Toen ik wat e-mailde met Bouwe Postmus, in Nederland de grootste kenner van Maartens en voorzitter van de Stichting Maarten Maartens, wiens liefhebberij het ook is om bezig te zijn met Maartens, bleek hij mijn constatering niet alleen te herkennen, maar ook te delen. Bovendien stuurde hij me een lijstje met publicaties van vertaalde verhalen in het Nederlands, die ik nog niet kende! Waarmee opnieuw die hele rits emoties mee ging doen: opwinding, verrukking, noem maar op. Iedereen die beweert dat onderzoek doen saai is, kan ik onmogelijk gelijk geven. Het kan uiterst opwindend zijn. Het samenvoegen van zijn lijst en die van mij geeft de betere bibliografie van de op dit moment bekende in het Nederlands vertaalde korte verhalen van Maarten Maartens. Mocht jij, lezer, hierop nog aanvullingen hebben? Graag, kom maar op! Het is er tijd voor.

Binnenkort publiceer ik op deze plek  de eerste aanvulling op de bestaande bibliografieën onder de titel ” Bibliografisch. De in het Nederlands vertaalde korte verhalen”. Wetend dat ook daar het laatste woord vast nog niet over gezegd is. Maar ook: tevreden, want dit is een betere lijst dan ooit eerder is gepubliceerd. Dat is gewoon fijn. Aan een daaropvolgend blog, waarin de engelse short stories geïnventariseerd worden, zal daarna weer trouwhartig tussen de bedrijven door gewerkt worden. Het publiceren daarvan zal dus iets langer duren.

Een welgemeend: a bientôt.

 

 

 

*)zie * 6 hierboven