Biografisch. Tijdlijn

Een tijdlijn vind ik altijd een fijne toevoeging. Hij helpt in dit geval om de auteur Maarten Maartens en mens Jozua van der Poorten Schwartz in de context van zijn eigen tijd en van maatschappelijke gebeurtenissen te zien en te begrijpen. Natuurlijk is ieder gegeven daarin als de top van een berg, slechts een aanduiding van een groter verhaal.

Dit is niet de plaats waar uitgeweid wordt. Daarom is het een lijst die het best langzaam gelezen kan worden, om de feiten te laten doordringen. Een beetje als kauwen op iets taais, dat dan ook langzaam smaak geeft. Daarnaast is het maken van keuzes nodig, maar lastig. Misschien is de lijst te uitgebreid? Was ik te weinig politiek? Teveel gericht op sociale geschiedenis? Dat zou kunnen. Op dit moment vind ik dat fijn. Dus: bij deze. De persoonlijke gegevens in normaal lettertype, de wereld om hem heen cursief. Spaarzaam voorzien van foto’s, maar om de sfeer wat op te krikken toch wel een paar ter illustratie.

Persoonlijk leven       versus        Tijdbeeld. 

1817 Isaac Levin Schwartz en Bertha Schwartz- Wolstein krijgen op 20 januari een zoon: Solomon. Plaats: Międzyrzecz, Pruisen. Nu: Meseritz, Polen. In 1937 wordt hij in Berlijn gedoopt en krijgt de christelijke namen Carl August Ferdinand. Zijn eerste huwelijk in 1843 met Maria Dorothea Saphir brengt 2 zoons voort.

1822. Cornelia van Vollenhoven wordt geboren in Amsterdam. Zij trouwde op 30 oktober 1851 met Carl Schwartz, zijn eerste vrouw was een jaar eerder overleden en liet hem met 2 zoontjes achter. Samen kregen ze nog 4 kinderen, waaronder Jozua in 1858. 

1830 België verklaart zich onafhankelijk. Stendhal, Le rouge et le noir. Uitvinding naaimachine voor kledingateliers. 

1835 eerste spoorlijn in Europa: Brussel-Mechelen. Stoomschepen varen op de Rijn. 

1839 eerst spoorlijn in Nederland: A’dam-Haarlem. Hildebrand, Camera Obscura.

1840 Koning Willem I treedt af, Willem II ingehuldigd. Emile Zola wordt geboren. 

1848 grondwetswijziging, Nederland wordt een parlementaire democratie. Eerste rechtstreekse tweede kamerverkiezingen . Communistisch Manifest van Marx en Engels

1849 Koning Willem II overlijdt, Willem III wordt ingehuldigd.  

1850 Nederland telt 3,1 miljoen inwoners. Singer bracht een model trapnaaimachine voor huisvrouwen, na 1905 ook elektrisch. 

1851 Crystal Palace, wereldtentoonstelling Londen. Wereldbevolking ca 1,5 miljard mensen. Eerste opzet Groot Woordenboek der Nederlandse Taal. 

1852 Drooglegging Haarlemmermeer. Manet bezoekt Nederland en kopieert oude meesters. 

1854-1856 Krimoorlog 

1857 onderwijswet voor lagere school en MULO, een school die voorbereidde op praktisch werk.

1858 Juli- augustus in London: the Great Stink. Enorme stank in de stad vanwege het open riool dat de Thames was. De civiel ingenieur Joseph Bazalgette ontwikkelt het huidige rioolsysteem dat tegelijk een einde maakt aan de reguliere uitbraak van cholera. 2 augustus: geboorte van de latere koningin Emma (-1934), 2e echtgenote van Willem III en moeder van Wilhelmina. Engeland verkrijgt het bestuur over heel India, het rijk van de Mogolsultans is verleden tijd. 

 

1858, 15 augustus. Geboorte Jozua Marius Willem Schwartz in Amsterdam. Zijn ouders zijn Carl Schwartz en Cornelia van Vollenhoven. Hij is het vijfde kind en heeft 2 oudere halfbroers, een oudere broer en zus en krijgt later nog een zusje.

1859 Darwin, Origin of Species. 

1860 Multatuli, Max Havelaar. Emile Zola start zijn schrijversloopbaan, hij wordt het boegbeeld van het Naturalisme. 

1861-1865 Amerikaanse Burgeroorlog. Afschaffing lijfeigenschap in Rusland door Tsar Alexander II.  

1862 Victor Hugo, Les Miserables. Manet schildert Muziek in de Tuilerieën. Er waait een nieuwe wind onder jonge schilders. Wereldtentoonstelling London 

1863 oprichting HBS. Oprichting Staatsspoorwegen. Wereldtentoonstelling Amsterdam: Amstel Hotel. Bouw Grand Magasin Le Bon Marché, Parijs.  Salon des Refusés met werk van impressionisten. Manet exposeert Déjeuner sur l’herbe. Manet trouwt in Zalt-Bommel met Suzanne Leenhoff. 

1864. Het gezin Schwartz verhuist naar London waar vader Carl aan het werk gaat als minister/ dominee  voor de Free Church of Scotland. Joost bezoekt de Westbourne Collegiate School, Powis Gardens, Notting Hill. Een van de woonadressen in London was waarschijnlijk: 1 Cromwell Terrace, Harrow Road. Het laatste woonadres; 5 Strathmore Gardens, Kensington.

 

1864 wereldtentoonstelling Amsterdam: Paleis voor Volksvlijt. Oprichting Polytechnische School Delft. Gerard Heineken begint brouwerij. Het Rode Kruis wordt  opgericht in Genève. 

1865 Tolstoy, Oorlog en Vrede. Wagner, Tristan und Isolde. Lewis Carroll, Alice’s adventures in Wonderland.  Mary Mapes Dodge, Hans Brinker or The Silver Skates. Jules Verne, De reis naar de maan. Abraham Lincoln wordt vermoord. Monet schildert Déjeuner sur l’herbe buiten, in Fontainebleau. 

1866 Dostojevski, Schuld en Boete.  Pruisisch-Oostenrijkse oorlog. Gregor Mendels erfelijkheidsleer/klassieke genetica onder de aandacht.

1867 Karl Marx, Das Kapital. Wereldtentoonstelling Parijs met paviljoens voor Courbet et Manet. 

1868, 1869. Lousie May Alcott: Little Women

1869 afschaffing belasting op dagbladen (groei van 14 dagbladen in 1869 naar 62 in 1894). Suezkanaal geopend, de franse koningin Eugenie schittert (voor het laatst) op de boeg van de Aigle, het stoomschip bij Port Said het kanaal opvoer. 

1870 Carl Schwartz overlijdt onverwacht. Het gezin keert terug naar Amsterdam en Joost gaat naar het ‘ Stads Gymnasium’ . In 1873 verhuizing naar Bonn, waar het Königliches Gymnasium wordt gevolgd. 

1870-71 Frans- Duitse Oorlog, belegering Parijs en introductie mitrailleur. Einde van het Tweede Franse Keizerrijk, begin van de Tweede Republiek. 

1870 Winkler Prins Encyclopedie. Stoomvaart Maatschappij Nederland . Vaticaans concilie proclameert onfeilbaarheid van de paus. Schliemann begint opgravingen bij Troje. Derde republiek in Frankrijk.

1871 opstand van de communards in Parijs. Eerste fietsclub in Deventer . 

     Johanna Spyri, Heidi. Nietsche, Die Geburt der Tragödie.

1871-1918 Tweede Duitse Keizerrijk. Bismarck rijkskanselier tot 1890. De Pruisische koning werd in 1871 in Versailles uitgeroepen tot keizer van het nieuwe Duitse Keizerrijk, waarmee de eenwording van Duitsland een feit was. 

1872 Nieuwe Waterweg. Algemene dienstplicht in Frankrijk. 

1873 Holland Amerika Lijn. Beurskrach, gevolgd door een depressie van 6 jaar. 

1873-1914 Atjeh -oorlog

1874 Kinderwet Van Houten,om kinderarbeid aan banden te leggen.

1875 Internationale meterconventie ondertekend in Parijs. 

1876 Noordzeekanaal. Telefoonsysteem van Bell. 

1877 Verhuizing naar Utrecht, start rechtenstudie. Hij woont in bij een tante aan de Parkstraat I 212. (nu nr.43) Tijdens de studie blijkt zijn gezondheid kwetsbaar, op doktersadvies reist hij 2 wintersemesters naar Italië, de Riviera en Algiers. Dit gebeurt samen met een neef en een briljante privéleraar.

1877 ononderbroken spoorverbinding Amsterdam- Parijs. Edison vindt grammofoon uit. 

1878 Winkelpassage, Rotterdam. Wereldtentoonstelling Parijs. Groot-Brittannië bezet Cyprus. 

1879 promotie Aletta Jacobs, eerste vrouw die een universitaire studie afrondt. Vierde groepstentoonstelling van impressionisten. 

1879 eerste voetbalclub, HFC in Haarlem

1880 Rodin, De denker. Stichting van de VU door Kuyper. Van Gogh besluit kunstenaar te worden. 

1880-1920 bouw Stelling van Amsterdam (verdedigingslinie)

1881 uitvinding gloeilamp door Edison. Tsaar Alexander II wordt vermoord door een bomaanslag door nihilistische samenzweerders. Alexander III begint zijn regeerperiode met een harde lijn van antisemitisme, orthodoxie en autocratie. Grootscheepse vervolging van de Joden in Rusland onder het motto ‘ Rusland voor de Russen.’ 

1882 Afronding van de rechtenstudie en promotie: J.M.W.Schwartz,  De Invloed van den Leeftijd in het Burgerlijk Recht.Utrecht, P.J.Diehl. 

Vervanging van Prof. J.A.Fruin met colleges burgerlijk- en handelsrecht. 

1883 Na ca. een jaar verlaat hij de Universiteit Utrecht, gepasseerd bij de benoeming van een opvolger voor Fruin op, waarschijnlijk, politiek-kerkelijke gronden. Publicatie: De Oudste Tijdrekening der Romeinen.

Huwelijk met nicht en jeugdliefde Anna van Vollenhoven, ingezegend door ds Nicolaas Beets.Het paar gaat wonen op Maliesingel 19 in Utrecht, tot 1887.

 

              

 

 

 

 

 

 

 

 

1883 Wereldtentoonstelling Amsterdam, Orient Express (Londen – Parijs – Istanbul) 

1883 oprichting ANWB

1884. Eenige Opmerkingen over de ‘ Responsa Prudentium.’ 

       Aankoop landgoed De Zonheuvel, tussen Maarn en Doorn. 

1885. Benoeming tot lid van het Historisch Genootschap en het Provinciaal Genootschap van   Kunsten en Wetenschappen. Verblijf in Cannes en Parijs. 

1885-1887. Maliesingel 19, Utrecht is het woonadres in Nederland. Hij schreef er

           The Morning of a Love and other poems, J.M.W. Schwartz. Remington & Co. London.

           Julian, a Tragedy, J.M.W.Schwartz. Remington & Co. London.

1885 Rijksmuseum in Amsterdam, Kurhaus in Scheveningen. Passage in Den Haag. 

1886. Nivalis, a Tragedy in five acts, J.M.W. Schwartz.  Kegan Paul, Trench and Co. London.

1886 Heineken naar Stadhouderskade, Amsterdam

1887. Ongepubliceerde roman The Van Weylerts. 

1888 Geboorte dochter Ada (Adelheid Anna Beatrix Elisabeth) op 2 december in Parijs.

           A Sheaf of Sonnets, Remington & Co. 

           Geboorte Maarten Maartens. In Parijs schrijft hij in november, in een hotelkamer, Joost Avelingh en                A Black Box Murder. 

1888 eerste interlokale telefoonverbinding Amsterdam-Haarlem. (uitvinding 1876)

1888 uitvinding luchtband

1889. The Black-Box Murder. By the man who discovered the murderer. Remington & Co.London.

           The Sin of Joost Avelingh, a Dutch Story. Maarten Maartens. Remington & Co.  London.

           De naam Van der Poorten wordt aan de familienaam toegevoegd, naar oom Jozua Van der Poorten Van Vollenhoven, die naam en bezit na zijn dood doorgaf aan de kinderen van zijn zus, Joosts moeder Cornelia.

1890-1891 huur kasteel Lunenburg in Neêrlangbroek. Vanaf dit jaar werden de zomers vooral in Nederland doorgebracht. In 1891 ook naar Wiesbaden, een kuuroord aan de Rijn bij Frankfurt. En naar London. 

1890 Koninklijke Nederlandsche Petroleum Maatschappij, in 2005 Royal Dutch Shell.

1891 An Old Maid’s Love, a Dutch Tale Told in English. Richard Bentley & Son. London.

          A Question of Taste. William Heinemann. 

1891 Philips & Co, Eindhoven. Joh.C.Kieviet, Dik Trom en zijn dorpsgenoten. Tweede druk met illustraties van J.Braakensiek. 1907 De zoon van Dik Trom. 1912 Toen Dik Trom een jongen was. 

1892-1894 wonen in gemeubileerde huizen in Zwitserland. Château de Sully nabij Vevey. In 1892 een reis met butler Willem naar Spanje en Marokko, o.a. via Nice, Valencia, Tangers, Lissabon, Madrid, Escurial, Sevilla, en dan via Wiesbaden met de trein naar London. Na een reis van vele maanden in de zomer terug in Kasteel Lunenburg. In de vroege herfst naar Leysin sur Aigle in Zwitserland. Juni 1893 London. In juli in Chexbres, Zwitserland. Later in Vevey. En in november een verblijf in  London. Vanaf 1894 wordt post verstuurd van kasteel Zuylestein bij Leersum.

 Chateau de Sully was een in 1882 gebouwd luxe landhuis dat blijkbaar heel goed beviel,

1892 God’s Fool, a Koopstad Story. Richard Bentley & Son. London.

1892 Greenwichtijd voor spoorwegen, post en telegraaf. Jan Toorop introduceert Van Gogh in Nederland.

1893 Galeries Lafayette, Parijs

1893 Jaap Eden wielerkampioen op de weg, 

1894 wereldrecord 5 km schaatsen (dit blijft 17 jaar staan)

1893 Honorary Member of the Author’s Club, London.

1894. Honorary Member of the Author’s Club, New York.

         De Liefde van een Oude Jongejuffrouw

         The Greater Glory, a Story of High Life.

         Feuilleton “Een kwestie van Smaak’ in Het Vaderland, dec 1893-jan 1894.

1894 publicatie van The Final Problem, waarin Sherlock Holmes sterft bij de Reichenbach  waterval, tot schok van Conan Doyles lezers.

 ” Maarten Maartens, -aldus Cassel’s Saturday Journal- de bekende Nederlandsche novellist, woont op het kasteel Zuilenstein tussen Utrecht en Arnhem. Het is een karakteristiek, eeuwenoud slot, met vele herinneringen aan het huis van Oranje-Nassau; de oude koning Willem III logeerde er meermalen en de koning-Willems-kamers zijn nog de trots van den eigenaar.” (in: De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 1 (1899)

1894 -1899 huur kasteel Zuylestein in Leersum. Met bezoeken aan London, aan zijn moeder en zussen in Utrecht, zijn schoonmoeder, een reis naar de Italiaanse meren in maart-april 1896, Parijs in oktober 1896, aan Nice in februari 1897. In 1899 reisde Maartens via Marseille, Napels, Athene, Constantinopel en Athene, Beiroet, Syria naar het heilige land en Jerusalem. De reis is een grote onderneming. Hij reist retour via Pesth en Wenen.

1895 My Lady Nobody, a Novel.

          De Hoogste Roem en Joost Avelingh’s Zonde.

1896. Gods Gunsteling. 

1896-1898 verblijft Anna in een verpleeghuis

1896, op 9 juni de eerste films van de gebroeders Lumière zijn te zien in het Kurhaus in Scheveningen. 

1897, 1 dec. “ Of course we have all known all along that Dreyfuss was innocent, and his monstrous fate has been the greatest tragedy of our age – to me, certainly, and I suppose, to many.” (Letters p 140) De Dreyfuss-affaire hield de gemoederen bezig 1897-99, de rechten van het individu, smaad en antisemitisme versus gloire militaire. 

1897 Therese Schwartze maakt 2 portretten: een houtskool portret en een pastel van Ada. 

1898 Her Memory, a Novel. Macmillan & Co. London. 

1898 Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid

1899-1900 De winter van 1899-1900 werd doorgebracht in El Biar bij Algiers, in een Moors landhuis ‘ Sidi Salah’ 

1899 Boer War, die hem vervreemdde van zijn geliefde Engeland. Vredesconferentie in Den Haag.

1900 leerplichtwet kinderen 6-12 jaar

1900 De Zonheuvel, landhuis/kasteeltje bij Doorn wordt gebouwd naar eigen ontwerp, tussen 1900 -1903. Tijdelijke woonplaats is Huize De Bunt in Driebergen (1901-1902). Winters worden doorgebracht in Algiers en Parijs. Bezoeken aan London.

 1900 wereldtentoonstelling Parijs, Parijs culturele hoofdstad van Europa. 

1901 Some Women I have known. Willam Heinemann. 

(Thérèse Schwartze maakt een portret in houtskool van Van der Poorten Schwartz, dat nog steeds in zijn bibliotheek hangt. U leest het al: hier zijn 2 bronnen. Ik ben er nog niet uit).

1901, 1 februari. Begrafenis Queen Victoria, ” grootmoeder van Europa”  (Mak). Grens tussen 2 eeuwen. “ A Queen among Queens. “ (Letters p193)

1901 Woningwet: overheid neemt  verantwoordelijkheid voor volkswoningbouw. De Pier in Scheveningen.

1902. overlijden moeder Cornelia (Corrie) van Vollenhoven. 

1902 Nynke fan Hichtum, Afke’ s Tiental. 

1903 My Poor Relations, stories of Dutch peasant life. Constable & Co, London.

 1903-1915 De familie Van der Poorten Schwartz bewoont De Zonheuvel met personeel in poortgebouw en souterrain. 

1903 overlijden Nicolaas Beets. Spoorwegstaking, eisen worden ingewilligd. Elektrische verlichting in warenhuizen, op stations en in woonhuizen wordt gaandeweg aangelegd. Gasverlichting voldeed niet meer. De eerste Nederlandse speelfilm van Willy Mulens, opgenomen op het strand van Zandvoort. 

1904 Dorothea, a Story of the Pure in Heart.

          The Jailbird, a Play in one act. Werd opgevoerd in London, na een maand van oefenen.

1905 eredoctoraat: Honorary Degree of Doctor in Laws, University of Aberdeen. Reis naar Aberdeen, Edinburgh, Bowness en London. Winter 1905-1906 in Menton aan de Côte d’ Azur.

Trotse bezitter van een automobiel: merk Humber.

1906. 0verlijden schoonmoeder Elizabeth Jacoba van Vollenhoven, née de Wildt, in Menton

        The Healers, a novel.    

        The Woman’s Victory and  other stories.

1906 in gebruik name van de elektrische tram in Utrecht, in 1907 reed de laatste paardentram en werden de paarden verkocht. In 1904 reden de laatste paardentrams in Amsterdam. Ook in Leiden en Den Haag kwamen elektrische trams. 

1907. The New Religion, a Modern Novel. 

Ongepubliceerd: The Dreamer. 

Bezoek aan de VS en april en Canada in mei. Eredoctoraat: Doctor of Letters of the University of Western Pennsylvania, Pittsburgh, tijdens de opening van het Carnegie Institute op 12 april 1907, waar hij sprak.  In New York gastspreker op een vredescongres op 15 april. Ontvangst door president Roosevelt op het Witte Huis. (teksten zijn te lezen op www.maartenmaartens.nl) 

1908. Brother’s All, more stories of Dutch Peasant Life.

In september een kuur in Bad Nauheim aan de Welle. Bronnenbaden in Jugendstilstijl met mineralen en sporenelementen, goed voor de gezondheid.

1908 nationale tijd (tot dan had iedere stad, ieder dorp in Nederland de eigen zonnetijd); Nederlands elftal int brons op Olympische spelen.

1909 eerste officiële Elfstedentocht en Vierdaagse

1909. The Price of Lis Doris.

Gekozen als lid van de Atheneum Club, London in mei. Als enige buitenlander: member of the General Council of the Authors’ Club. In maart naar Peysonnax, om te kuren in het sanatorium. Dit kuuroord diende als inspiratie voor de roman The new religion.  Sir Lawrence Alma Tadema maakt een pentekening van Maartens, die wordt geëxposeerd op de wintertentoonstelling van 1913 van de Royal Acadamy in London. Een memorial exhibition na zijn dood in 1912 in Burlington House. 

1910. Harmen Pols, Peasant. Methuen & Co.

Bezoek aan London in mei, ten tijde van de begrafenis van King Edward VII. In oktober in Wiesbaden voor een kuur. 

1910 spoor Amsterdam – Marseille (24 uur)

1911 de eerste vliegmachine werd gezien boven Utrecht op 8 mei om 07.12 uur. Een sensatie. 

1911. Lis Doris, de Roman van een Nederlandschen Schilder. Maartens en zijn dochter verblijven 2 weken in Parijs, op weg naar London, waar ze een maand in een flat in Whitehall Court woonden. De reis werd afgesloten met een kort verblijf bij Sir Edmund en Lady Gosse. In april reisde Maartens alleen naar London, voor zaken.

 Met Edmund Gosse, 1911.

1911 de eerste vliegmachine werd gezien boven Utrecht op 8 mei om 07.12 uur. Een sensatie.  Anthony Fokker vliegt een rondje om de Grote Kerk van Haarlem

1912. Eve, an Incident of Paradise Regained.

 Max Beerbohm maakte een karikatuur van Maartens, die in april 1913 tentoon wordt gesteld in de Leicester Galleries, London. Een eer.  

Ongepubliceerd: The Love-Life of Carol Casteel. 

Maartens leest nog bij kaarslicht, terwijl veel huizen in Doorn al elektriciteit hebben. Reis naar Zwitserland (Peysonnax), Parijs en London. In Dronryp (Friesland) wordt een bronzen maquette onthuld bij het geboortehuis van de schilder Lourens Alma Tadema met een inscriptie van Maartens.

1912, 16 april. De Titanic vergaat. De eerste verkeersagent wordt geïnstalleerd om het steeds meer vastlopende verkeer in Amsterdam in goede banen te leiden. Rechts rijden werd ingevoerd in 1900, maar velen hielden zich daar niet aan. 

 1913 Vredespaleis, permanent Hof van Arbitrage

1913 Reis naar Italië in maart. Laatste reis van zijn leven in mei/ juni. Brand in De Zonheuvel verwoest dat deel van het huis dat voor bedienden is bestemd. In november naar Leipzig, voor een bezoek aan baron Tauchnitz en Berlijn, waar hij dr. Ahn opzocht, zijn Duitse uitgevers.

1914. Gedichten, Joan van den Heuvel. P.N.van Kampen & Zn, Amsterdam.

          A uniform edition of The Works of Maarten Maartens, Archiblad Constable & Co, London.

In 1914 probeert Van der Poorten Schwartz van De Zonheuvel een ambulancepost te maken.

1914- 1918 WOI. 

1915. Overleden op 3 augustus in Zeist, begraven in Neêrlangbroek. Na zijn dood blijven vrouw en dochter wonen op De Zonheuvel tot Anna’s dood in 1924.

1915 Nederland 6 1/2 miljoen inwoners.  Warenhuis De Bijenkorf

1917 algemeen kiesrecht voor mannen, gelijkstelling overheidsfinanciering openbare en bijzondere scholen. Russische revolutie

1919 algemeen kiesrecht voor vrouwen. Oprichting Volkenbond en KLM

1924. Zijn vrouw Anna overlijdt op 7 mei en wordt naast haar man begraven in Neêrlangbroek. Na Anna’s dood krijgt De Zonheuvel een andere bestemming. Dochter Ada gaat in een pension in Doorn wonen. De Zonheuvel wordt een conferentie-oord en centrum voor (inter)nationaal jeugdwerk. 

1930. The Letters of Maarten Maartens, edited by his daughter. 

           Six Short Stories, selected by dr.W.van Maanen. Meulenhoff, Amsterdam.

1935. Novellen en Verzen. Verzameld en vertaald door M.A.Schwartz. Bosch & Keuning.

1944. Dochter Ada overleden op 4 september, na de laatste maanden van haar leven te zijn verpleegd op De Zonheuvel. 

1975 De Dwaas Gods. Meulenhoff 

1977. Vrouwen die ik heb gekend. Meulenhoff.

2015. At Home and Abroad, stories of love. Doorn, Stichting Maarten Maartens. 

 

           

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *