1000 vragen en hoppetee

Vragen borrelden  op, steeds meer vragen. Soms tijdens het herlezen van een roman, het zien van een documentaire over een negentiende-eeuws onderwerp. Een andere keer onverwacht, vlak voor het in slaap vallen, onder de douche of tijdens het sjouwen met Hond langs es en meer. Aan het begin van een creatief proces, het vormgeven van een nieuwe gedachte en het uitwerken van ideeën *) word ik geplaagd door 1000 vragen. Deze keer besloot ik daar bewust van te genieten. Want die chaotische fase die vooraf gaat aan onderzoek is dan wel verwarrend in veel opzichten, het is ook heerlijk dat je kunt dwarrelen van vraag naar vraag en lukraak op zoek kunt gaan, geleid door ingevingen. In tegenstelling tot het einde van een project dat meer gekenmerkt wordt door noest plichtsbesef en het afmaken der dingen, wat nogal kan drukken op het gemoed. Nee, juist van de vragen wil ik volop genieten!

Dus ik keek en las en luisterde en zocht en snuffelde en vroeg rond en mijn vel papier met aantekeningen onder de titel ‘vragen’ raakte steeds voller. Het zijn er nog geen 1000, maar al wel veel. Hieronder volgen de vragen waarmee ik op dit moment, oktober 2016, doende ben en die afgelopen tijd mijn aandacht vroegen. En kregen. Het zijn er ongeveer 33.

Zo zijn er de vragen over zijn leven. Kan ik meer te weten komen over de persoon Jozua van der Poorten Schwartz? **) Joost Schwartz, in zijn jeugd. Hij vormt in zijn persoon zo’n uniek samengaan van genetica en invloeden uit heel Europa, dat moet toch invloed gehad hebben op zijn karaktervorming en levenskeuzes en dus ook op zijn schrijverschap. Het meest nieuwsgierig ben ik in eerste instantie naar zijn vader. Van nabij maak ik mee hoeveel invloed het jong sterven van een vader had op een zoon die nog kind was. Ook mijn man verloor geheel onverwacht zijn vader op jonge leeftijd. Ook die vader was een charismatische man. Carl Schwartz was ook nog eens behept met een grote ambitie, heel veel kennis en ondernemingszin. Wat kan ik over die vader aan de weet komen, wat waren zijn ideeën? Hoe kwam hij in Amsterdam terecht en later in London? Want mij maak je niet meer wijs dat een overleden vader er niet meer is. Zijn onverwachte dood moet een schok zijn geweest, wie hij was zal in het gezin met opgroeiende kinderen een rol zijn blijven spelen.

Wat ik ook van dichtbij zelf meemaakte is, dat in een bevriend liberaal joods gezin de dochter des huizes tijdens haar joodse huwelijk, onder de chupah, Jezus omarmde. Ik zal niet gauw vergeten hoeveel impact dit had, het was als een bom die insloeg. De bekering van Carl Schwartz, hoe moet ik die begrijpen? Zonder meer kennis begrijp ik er eerlijk gezegd niks van, het strookt niet met de orthodoxe traditie waar hij uit voortkwam. En dan was hij ook zomaar ineens dood op middelbare leeftijd. Een blik op de stamboom van de families Schwartz en Van Vollenhoven leert, dat dit meer voorkwam. Er werd nogal gemakkelijk gestorven in die tijd, zo lijkt het. Waaraan stierf men in het midden van de 19e eeuw? Waaraan stierven Carl Schwartz en, eerder,  zijn eerste vrouw Maria Dorothea Saphir? En wat deed hem kiezen voor een jongedame Van Vollenhoven en haar voor hem? Paste dat ook in religieuze zin?

Waar woonde het gezin in Amsterdam? En welke plek had de joodse gemeenschap in die jaren in de stad?  Wat hield eigenlijk de Réveilbeweging in waaraan Carl Schwartz  deelnam? Waar woonden de kleine Joost en zijn ouders, broers en zusjes in London? En als ik naar London reis, wat ik graag doe, zou ik nog sporen van toen kunnen vinden? Hoe vind ik die sporen dan zonder veel los geld omhanden? Juist London is boeiend in dit verband, lijkt me, omdat de jaren daar zo bepalend zijn geweest voor zijn schrijverschap toen hij volwassen was.

Wat is er via het internet, die oneindige bron van informatie, op te duikelen? Zijn er  primaire of secundaire bronnen die er in de jaren ’80 nog niet waren? Vast wel, de tijd heeft niet stilgestaan, al weet ik dat er enorm bezuinigd is op het onderzoek in de literatuurgeschiedenis. Wie houden zich nu in Nederland bezig met de negentiende-eeuwse literatuur en kan ik opnieuw inlezen? Is er ook meer onderzocht over de sociale geschiedenis in dit tijdvak? Tot welke bronnen heb ik, zo zonder sponsors dan mijzelve, gemakkelijk toegang? Hoe zit het met het onderzoek in de UK of VS naar de Europese letterkunde in het fin de siècle?

En als ik dan nieuwe bronnen kan vinden, welke nieuwe informatie kan ik vinden rond het leven van onze schrijver? Over de thema’s die hem zo na aan het hart liggen of in zijn leven een prominente rol speelden? Ziekte, lijden, de medische wetenschap, de dood. Religie. Recht en rechtvaardigheid. Gewetenskwesties en gewetenswroeging. De positie van de vrouw. Liefde en huwelijk, overspel, het spanningsveld tussen romantische verwachting en werkelijkheid. De ontwikkeling van een relatie binnen het huwelijk, de relatie tussen man en vrouw. Ik noem er maar een paar, voor de vuist weg.

Het valt me op, dat in de schets van de auteur Maartens tot nu toe vooral zijn Nederlandse patriciërsfamilie naar voren komt. Zo woonde hij, zo leefde hij, zo lag zijn politieke richting ogenschijnlijk en ook zijn kerkgang. Toch was dit nou juist helemaal niet waarom ik zelf in eerste instantie koos voor die twee boeken die in de jaren ’70 in de ramsj lagen. Ik zag de omslagen en las de kaften en wist: hier is een verteller aan het woord die mij als lezer bezig houdt met morele keuzes, met het goed en kwaad in de wereld die hij schetst. Hij houdt me als een negentiende-eeuwse auteur bij de hand en toont me zijn wereld, die ik spiegelen kan aan de mijne en waarin ik worstel met soortgelijke menselijke moeilijkheden, in een andere tijd maar met dezelfde intensiteit. Dus mijn link was: Singer, Potok, Buber, de Oost-Europese joodse verteltraditie. Nog niet eerder vond ik een link naar de joodse verteltraditie in het bestuderen van Maartens. Is die er? Alleen in mijn hoofd?  Ik ga op zoek, het is een van mijn vragen. Waaruit bestaat een typisch joodse verteltraditie en past Maarten Maartens binnen die traditie?

Waarnaar ik zeker ook nieuwsgierig ben is mijn eigen rol als lezer. Ik ben niet meer dezelfde als 30 jaar geleden, er zijn jaarringen bijgekomen in termen van lees- en levenservaring. Lees ik de romans die ik toen las nu anders? Hoe lees ik de romans die ik toen niet te pakken kon krijgen en nu wel, zijn ze ook in deze tijd nog boeiend? En hoe zit het ook alweer met de ideeën over lezen? Wat kunnen beweegredenen zijn van lezers om een boek te pakken en de praktische werkelijkheid even te laten voor wat ze is? En welke van die redenen passen bij de romans en verhalen van Maartens en lezers van nu? Zal ik eens wat meer informatie over de romans en verhalen geven? Want voor niet wetenschappelijke lezers is er weinig meer toegankelijke informatie dan die op wikipedia. Het lijkt, gezien wat kleine foutjes,  alsof de schrijver van bijvoorbeeld de ingang over God’s Fool de roman zelf niet gelezen heeft.

Wat zou ik het geweldig vinden als ik met al mijn vragen en het zoeken naar antwoorden op die vragen een brug kan slaan tussen de schrijver Maarten Maartens en onze tijd. Om van te leren, om bij te ontspannen, om van te genieten. Hoppetee, aan de gang dus maar. In een volgend stukje zal ik nog wat meer ingaan op de lezers die mogelijk plezier van deze site kunnen hebben.

wordt vervolgd…..

 

 

 

*) in eerdere levensfasen was dat of voor de klas, bij het ontwerpen van een nieuwe lessenreeks en het daarbij zoeken van geschikt digitaal illustratiemateriaal. Of in mijn atelier, waar een aangekondigde tentoonstelling of de vraag van een klant me in het diepe gooide wat het creëren betreft. Creëren als: het scheppen van een stukje werkelijkheid, materieel of in de geest.

**) onder de titel ‘biografisch’ zal ik binnenkort ook een stukje schrijven voor het eerste hoofdstuk op deze site.

2 thoughts on “1000 vragen en hoppetee

    • … en nog lang niet het halve werk! Er is zo enorm veel te lezen, te ontdekken en beschrijven. Overweldigend gewoon. Fijn dat dit begin je aanspreekt, ik ga gesterkt en dapper verder 🙂

Leave a Reply to Maria Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *